Meristeem

Tegen Den Bosch, bij het Engelermeer, is een grasland. Het ligt tussen het water, het natuurgebied, de parkeerplaats, en de A59. Het is nog niet zo goed te zien, maar dit is een voedselbos in wording. De bodem ligt rustig te wachten op wat komen gaat. Vrijwel onzichtbaar wordt er al heel wat voorbereid. Het mycelium van verschillende schimmels breidt zich gestadig uit. Er liggen berken-, elzen- en lindezaadjes waarvan er misschien al een paar gekiemd zijn. Mollen en pendelaars doorluchten de verdichte bodem vanaf de bosranden. Hier en daar staat een zaailing van een walnoot, of een kornoelje. En er groeien en bloeien al allerlei eetbare kruiden.

Bureaucratie als uitdaging

Het begon allemaal in 2019 toen het GOB de pilot Grond voor Voedselbossen lanceerde. Iwein en Agnes (van de Voedselboskabouters) en Joop, van tuinjoop.nl gingen aan de slag met een inschrijving, toen nog voor een perceel van twee hectare aan de vlijmenseweg. Helaas gooide de gemeente roet in het eten door het oude vestingwerk onder de grond op het perceel te willen beschermen. Begrijpelijk, maar toch ook jammer van de energie. Een nieuw perceel werd aangewezen, maar daar zat geen optie bij die betaalbaar was voor de net gestarte voedselboskabouters coöperatie. Die moesten dus het bijltje erbij neerleggen… of toch niet?

Samen sterker

Medio 2020 ging de telefoon. Het was Marijtje Mulder namens Land van Ons. Wellicht zou een samenwerking ervoor kunnen zorgen dat het plan op grotere schaal door zou kunnen gaan! Samen kunnen we meer voor elkaar krijgen, en met genoeg vrijwilligers en wat meer investering is ook een voedselbos van een groter budget in theorie haalbaar. Er werd heel wat aan plannen geschreven, en uiteindelijk konden we op tijd iets indienen. Het waterschap gaf nog een rood licht, omdat het perceel een regenwaterbergingsgebied is, maar ook daar konden we een goede oplossing voor verzinnen. Volgens plan zou Land van Ons medio 2021 uiteindelijk de twee percelen bij het Engelermeer van maar liefst 7 hectare groot hebben aangekocht. In samenwerking met de Voedselboskabouters is het plan om op dit stuk grond de bodem en biodiversiteit nieuw leven in te blazen in de vorm van een voedselbos.

Meristeem

Het stuk grond wat ook nog vaak Voedselbos Engelemeer wordt genoemd heeft de nieuwe passende naam Meristeem gekregen. Een Meristeem is het deel van een plant waar stamcellen in zitten die nog alle andere delen van een plant kunnen worden. Meristeem aan het Engelemeer heeft in het ontwerp veel ruimte voor inbreng van leden van Land van Ons en vrijwilligers via de Voedselboskabouters. Uiteraard is er wel een bestemmingsplan en wat kaders om te zorgen dat we aan de doelstellingen voldoen. Binnen deze kaders maken we zoveel mogelijk ruimte voor diversiteit van het ecosysteem. Zowel het sociale ecosysteem als het natuurlijke ecosysteem krijgen daarbij veel aandacht en liefde.

Het gevolg is waarschijnlijk dat we veel meer vrijheid en verwondering zullen krijgen dan reguliere landbouw, en dat is precies de bedoeling.

Sociaal divers

Veel landbouw in Nederland gebeurt namelijk volgens strikte teeltplannen waar niets aan natuur of toeval wordt overgelaten. Bij Meristeem gaan we dat dus echt helemaal anders doen. In het ontwerp maken we zoveel mogelijk ruimte voor creatieve natuurlijke invulling. Dat levert wel interessante uitdagingen op, waardoor er behoefte is om kaders te scheppen waarbinnen we wel een logische verhaallijn kunnen volhouden. Ook dat doen we zoveel mogelijk in symbiose met alle betrokkenen.

Ecologisch divers

Het perceel is divers en interessant. De grond, wind, vegetatie, dieren, zon en de waterstand zijn nergens op het perceel echt helemaal hetzelfde. Op sommige delen is er voornamelijk kleigrond, op andere bijna alleen zandgrond. Het bodemleven bij de hagen en sloten is heel actief, maar op de meest bereden en bemeste delen van het grasland zijn de wormen vrijwel helemaal verdwenen. Hier en daar zijn er mooie kruiden tussen het gras gegroeid, maar op veel plekken is het monocultuur te noemen. Ook zijn er plekken waar de bramen beginnen te woekeren. Uitdagingen genoeg dus.

Het water speelt een grote rol op dit perceel. Het Meristeem perceel is een regenwaterbergingsgebied, dus de gemiddeld hoogste grondwaterstand kan incidenteel nog flink overschreden worden door instromend regenwater. Naast de verwachte grote verschillen in vochtigheid in de tijd, zijn er ook grote verschillen in vochtigheid verspreid over het perceel zelf. Er zijn enkele drassige delen, die in de natte jaargetijden geregeld onder water staan. Ook zijn er enkele droge delen, waar zelfs de bramen en het gras het moeilijk hebben.

De wind wordt vanaf zuid-west redelijk gekeerd door een dijk en verschillende bomenrijen. Vanaf het noordoosten heeft de wind over het meer en onder de opgekroonde elzen door vrij spel. Dit is met name aan de noordwest hoek van het perceel mogelijk problematisch. Door het grote oppervlak is de zon over het algemeen in staat om volledig op de bodem te schijnen, al zijn er wel enkele delen aan de randen waar wat meer schaduw van bomen is. Door het water rondom en het natuurgebied Engelermeer is de biodiversiteit al heel hoog. Het geluid van de snelweg wordt overstemd door het gegons van insecten of het geroep van ganzen. Langs de randen van het perceel bieden konijnen en mollen moedig weerstand tegen de moderne landbouw.

Als bezige bijtjes aan de slag

Om zoveel mogelijk symbiose tussen mens, natuur, en voedsel te creëren is het plan van Land van Ons en de Voedselboskabouters om ook zoveel mogelijk mensen te betrekken bij het project zowel rond het ontwerp als later wanneer er van alles in het veld te doen is. Uiteraard gaat dat niet helemaal zonder organisatie. Er is daarom gewerkt aan een logische hoofdindeling van het perceel zodat iedereen fijn kan werken zonder elkaar in de haren te zitten. Er is een hoofdstructuur bedacht in de vorm van een honingraat, waar vele bezige bijtjes efficiënt in kunnen samenwerken. Rondom de honingraatstructuur zijn een waterpartij met terrassenheuvel bedacht, en verschillende open doorstroomgebieden. In deze open gebieden kan gemaaid worden, wellicht als voedsel voor koeien in de buurt, en kunnen vrijstaande noten en kastanjes groeien die door het maaien makkelijker te oogsten zijn. Op de terrassenheuvel en andere natuurlijk hogere delen kunnen vruchtdragende soorten groeien die wat minder van natte voeten houden.

Toch mislukt?

Na al dat werk en gestoei met de gemeente, is het voedselbos in 2021 in opdracht van de gemeente afgemaaid. We hebben ons nog flink verzet met o.a. een petitie en andere herrie, maar nu is het veld alweer een paar jaar een kale boel. Uiteraard ligt het ontwerp nog steeds klaar om uitgevoerd te worden, maar de kans dat dat op afzienbare termijn gaat lukken is erg klein.

De gemeente schaamde zich gelukkig wel een beetje, dus is het uiteindelijk toch gelukt een ander voedselbos bij het Engelermeer te beginnen. Lees hier meer over op de projectpagina van Voedselbos de Haverleij.