Eetbare waterplanten in Galder, voedselboskabouter Patty vertelt

In het noordelijke buitengebied van Galder, een dorpje ten zuiden van Breda, niet ver van de grens met België, ligt het jonge Voedselbos Batonia Beekenbos. Na ruim twee jaar ontwerpen, voorbereiden en plannen in samenwerking met Waterschap Brabantse Delta zijn de werkzaamheden in 2024 gestart.

Inmiddels ligt er driekwart hectare voedselbos, meandert de Galderse beek ten oosten en noorden van het voedselbos en ligt er ten westen van het voedselbos ‘natte natuur’, waar straks –uiteraard natuurvriendelijk– geoogst kan worden. In de herfst en winter van 2024-2025 zijn de windhaag, pioniersbomen en de eerste fruitbomen en -struiken aangeplant.

Initiatiefneemster is Voedselboskabouter Patty Kluytmans, die niet alleen ruime ervaring heeft met natuureducatie, maar ook met het ontwerpen en aanleggen van voedselbossen. Daarnaast ontwerpt ze ook tuinen volgens voedselbosprincipes en legt ze aan of begeleidt bij de aanleg (vaak maken mensen hier een gezellig dagje van, al dan niet met de hulp van vrienden en familie).

Als kind werd Patty al geboeid door verhalen over het milieu. Na verscheidene studies en een master ‘Environment and Resource Management’ raakte ze geïnspireerd door de blauwe economie en organiseerde cursussen, workshops en events over dit onderwerp. Via een jaaropleiding permacultuur en vrienden leerde ze over het concept ‘voedselbos’ en was meteen gegrepen.

Micro-schaal

“Mooi aan een voedselbos is dat er heel veel samenkomt, al is het op micro-schaal,” legt ze uit. “De bodem en waterhuishouding verbeteren en de biodiversiteit wordt groter. Het werkt klimaatregulerend want bomen zorgen voor koelte als het warm is en anderzijds houden ze de warmte ook langer vast. Doordat de bodem gezonder wordt, krijg je ook rijker voedsel. En als mensen zelf komen oogsten, komen ze meer in verbinding met natuur, met zichzelf en eventueel ook met andere oogsters. Kortom, een voedselbos kan heel verbindend werken.”

Als trainee bij Coöperatie Ondergrond dat voedselbossen en op voedselbosprincipes gebaseerde groene plekken in en om in Rotterdam ontwikkelt, leerde Patty de fijne kneepjes van het vak. “Nadat ik verschillende voedselboscurssusen (waaronder ook een ontwerpcursus) had gedaan, heb ik bij Coöperatie Ondergrond, onder begeleiding van deskundigen, in de praktijk verder geleerd hoe je voedselbossen ontwerpt, aanlegt, en onderhoudt.”

Ontwerpen voor anderen is heel bevredigend werk, maar een eigen voedselbos aanleggen als leer- en experimenteerplek is voor een professionele voedselbosontwerper natuurlijk heel aantrekkelijk. Die droom heeft Patty kunnen realiseren op een stuk land van een oud medestudente permacultuur in Galder.. Daar woont ze inmiddels ook met haar twee kinderen.

‘Natte natuur’

Na de eerste verkenningen nam ze contact op met Waterschap Brabantse Delta om een idee te krijgen over hun strategie en plannen voor het gebied.

“Ik wilde weten wat er speelde, om te kijken of we elkaar konden versterken. De ambitie voor het natuurdoeltype ‘natte natuur’ lag er al. Ook bleek het Waterschap de opgave te hebben om de in het verleden gekanaliseerde Galderse beek te herstellen. Deze beek begrenst het perceel aan de noordoostelijke kant. Doel daarbij was de beek weer te laten meanderen, zodat het water langer vastgehouden wordt in het land, waardoor de waterkwaliteit verbetert én er een veel uitgebreider natuurlijk leefgebied ontstaat,” zegt Patty.

“In samenwerking met het waterschap hebben we in 2022 besloten om een rijk ecologisch systeem te creëren Daardoor heeft het wel ruim twee jaar langer geduurd, maar nu hebben we ook een stukje natte natuur, met een poel en moerasarmen, waar we eetbare moeras- en waterplanten, zoals lisdodde, waterkers, krabbescheer, waterlelie en kalmoes gaan verbouwen. Én natuurlijk de herstelde beek. Deze heeft steile wanden in de buitenbochten zodat bijvoorbeeld een ijsvogel daar ook z’n nestje kan maken. Het project biedt nu habitat aan alle doelsoorten die de provincie voor dit gebied heeft geformuleerd.”

Syntropische principes

Batonia Beekenbos is een voedselbos in rijen, ingedeeld naar oogstmaanden. De rijen zijn golvend, wat mooi aansluit bij de nu meanderende beek.

“Syntropische landbouw is een vorm die mij erg aanspreekt en waarmee we experimenteren,” legt Patty uit. “Bij syntropische landbouw plant je productieve soorten (om te oogsten) en ondersteunende soorten (om de bodem te verbeteren en organisch materiaal van te oogsten) erg dicht op elkaar. Je plant een combinatie van alle stadia van de successie. Je kunt al vanaf het eerste jaar oogsten doordat je een mengcultuur van één- en twee-jarigen én meerjarige houtige gewassen aanplant. In een volwassen systeem heb je uiteindelijk alleen nog maar meerjarige (voornamelijk houtige) gewassen.

“Het grootste deel van het voedselbos hebben we aangeplant als een ‘normaal’ voedselbos, maar dan met ongeveer pioniersboom per 1,5 vierkante meter. Denk hierbij aan veldesdoorn, berk, sporkehout (vuilboom), es, vlier, gewone vogelkers en wilg. Op die manier hebben we straks ook extra organisch materiaal om de bodem sneller op te bouwen en gezond te maken. Naast de pioniers staat er een aantal productieve soorten in, zoals appels, peren, pruimen, kersen, en allerlei bessen, die passen in een jong systeem. Daarmee bedoel ik een (pioniers)systeem waar nog geen bosbodem is.

“Daarnaast heb ik een klein stukje dat ik heel sec syntropisch inricht, als experiment. Het allereerste begin is daar gemaakt; rijen met pioniersboompjes om de meter, waar al snel ook o.a. eenjarigen geplant gaan worden. We zijn hier in het najaar van 2024 mee begonnen, dit is fase 1 van de aanplant.”

En de toekomst?

“Ons plan is om voor ongeveer 40 huishoudens die zelf komen oogsten én een aantal restaurants in de buurt vers, heerlijk en gezond voedsel te produceren,” vertelt Patty.

Wil je wat meer zien van het jonge Voedselbos Batonia Beekenbos? Klik dan op de link naar het succesvolle crowdfundingsfilmpje van vorig jaar.